Medyczne przygotowanie uczestników wypraw trekkingowych i survivalowych planujących wyjazd do strefy tropikalnej

Tekst i zdjęcia: prof. dr hab. med. Tomasz Banasiewicz – specjalista chirurg

Autor materiałów podczas jednej z wypraw

Przygotowanie medyczne do wypraw jest kwestią niezwykle indywidualną, zależną od celu wyprawy, jej charakteru, liczby uczestników, ich stanu zdrowia oraz potencjalnych możliwości korzystania z pomocy miejscowej służby zdrowia. Niebagatelną rolę odgrywają również czynniki logistyczne, związane z ilością możliwego do zabrania sprzętu medycznego oraz możliwościami jego transportu. Przy planowaniu przygotowania sprzętu medycznego należy przede wszystkim skupić się na ryzyku wystąpienia urazów, infekcji oraz reakcji anafilaktycznych. Dodatkowym aspektem jest omówiona w poprzednich wystąpieniach profilaktyka chorób tropikalnych oraz ich potencjalne leczenie. W skład apteczki wyprawy wchodzić powinny: podstawowe materiały opatrunkowe i odkażające, środki p-bólowe słabiej i nieco silniej działające, antybiotyk, najlepiej prosty w dawkowaniu, krople do oczu przydatne przy zapaleniu spojówek, leki stosowane przy zatruciu pokarmowym, niesteroidowe leki przeciwzapalne (zalecane również jako profilaktyka zakrzepicy żylnej), maści bądź żele o działaniu przeciwzapalnym, lek rozkurczowy, przydatny zwłaszcza dla osób z epizodami kolkowymi (kamica nerkowa), adrenalina oraz leki o działaniu przeciwuczuleniowy. Jako leki uzupełniające przydać się również mogą chemioterapeutyki odkażający układ moczowy, lek przeciw silnym, migrenowym bólom głowy, lek przeciwwymiotny, łagodny środek nasenny.

Porady medyczne dla wyjeżdżających w góry

Choroba wysokościowa – tą nazwą obejmuje się cały szereg objawów mogących wystąpić po przekroczeniu bariery 3 000-3500 metrów nad poziomem morza. Pojawiające się stopniowo dolegliwości (bóle głowy, męczliwość, duszność, nudności, bezsenność, drażliwość, zaburzenia równowagi) systematycznie nasilają się, niewydolność oddechowa narasta prowadząc do obrzęku płuc i mózgu (stanów bezpośrednio zagrażających życiu. Patogeneza i przebieg choroby wysokościowej wciąż pozostają tematem otwartym i nie do końca poznanym ). Istnieje oczywiście cały szereg metod przeciwdziałania i minimalizowania powyższych dolegliwości, z których najprostsza pozostaje deniwelacja czyli jak najszybsze zejście na dół. To jednak ostateczność, której, przy pewnej dozie rozsądku i wiedzy na temat choroby można uniknąć.
Planując wyjazd związany z pobytem na wysokości powyżej 3000 metrów nad poziomem morza (jeśli oczywiście pobyt ten będzie trwał dłużej niż kilka godzin i nie ograniczy się do wjazdu i zjazdu kolejką linową) pamiętaj i kilku najważniejszych sprawach

Zanim założysz plecak...:

• przy dłuższym wyjeździe związanym z intensywnym chodzeniem po górach bądź wspinaczką skonsultuj się z lekarzem, zwłaszcza jeśli w przeszłości cierpiałeś na dolegliwości ze strony układu krążenia (nadciśnienie!), układu oddechowego bądź inne poważne schorzenia.
• mówienie o wcześniejszym przygotowaniu kondycyjnym wydaje się być truizmem, ale wiele schorzeń i urazów związanych z przebywaniem na dużej wysokości i intensywnym wysiłkiem wiąże się z niedostatecznym przygotowaniem formy.
• wylecz wszelkie potencjalne ogniska zapalne. Zaniedbany ropny ząb może stać się punktem wyjścia bardzo groźnych dla życia infekcji! 
• nie podejmuj wspinaczki zmęczony! Wyruszenie w góry „z marszu” to kusząca czasem oszczędność kilku dni „niepotrzebnie” spędzonych niżej. Może to być jednak oszczędność pozorna, organizm nie da się oszukać i może ostro zareagować na nadmierne forsowanie!
• dobrze przygotowana apteczka to co prawda dodatkowe obciążenie, ale często zabranie jej może zadecydować o powodzeniu lub nie wyprawy. Najlepiej, aby przy ustalaniu jej składu pomógł lekarz, jeśli jednak postanowiłeś zabawić się w doktora pamiętaj o:
  • podstawowych materiałach opatrunkowych  i odkażających (koniecznie bandaże elastyczne, najlepiej kilka),
  • środkach p-bólowych słabiej i nieco silniej działających,
  • lekach stosowanych przy zatruciu pokarmowym, niesteroidowych lekach przeciwzapalnych, absolutnie zalecanych jako profilaktyka zakrzepicy żylnej (uwaga! Leki z tej grupy działają uszkadzająco na błonę śluzową żołądka i dwunastnicy),
  • maściach bądź żelach o działaniu przeciwzapalnym,
  • antybiotyk, najlepiej prosty w dawkowaniu,
  • krople do oczu przydatne przy zapaleniu spojówek
  • lek rozkurczowy, przydatny zwłaszcza dla osób z epizodami kolkowymi (kamica nerkowa!),
  • leki o działaniu przeciwuczuleniowym oraz wapno, najlepiej rozpuszczalne.
  • jako leki uzupełniające przydać się również mogą chemioterapeutyk odkażający układ moczowy. lek przeciw silnym, migrenowym bólom głowy, lek przeciwwymiotny, łagodny środek nasenny. Jeśli zdarzają ci się dolegliwości ze strony hemoroidów, nie zapomnij o odpowiednich środkach – w czopkach lub żelu.
  • Wymienione leki będą przydatne przy wyprawach trekingowych, bez ambicji wyczynowych. Przy planowaniu wspinaczki wysokogórskiej apteczka musi być oczywiście wyposażona dużo obficiej, niezbędne będą leki podawane w formie iniekcji, zestawy do zaopatrywania ran  i złamań (zdecydowanie najlepsze w takich sytuacjach opatrunki żywiczne), przede wszystkim zaś pewna wiedza na temat stosowania tych leków (a najlepiej obecność lekarza).
  • W sprzedaży poza granicami Polski (zazwyczaj w krajach położonych wysoko bądź w których leżą wysokie pasma górskie) obecny jest Diamox (acetazolamid), jedyny powszechnie uznany farmaceutyk mający na celu przeciwdziałanie i minimalizowanie objawów choroby wysokościowej. Aby zadziałał skutecznie, jego przyjmowanie należy rozpocząć jeszcze przed planowana wspinaczką lub najpóźniej w momencie jej rozpoczęcia.
  • nie zapomnij o dobrym kremie do opalania! Wysokość, śnieg i lód powodują, iż nawet osoby o ciemnej karnacji i „odporne” na słońce mogą nabawić się w szybkim tempie oparzeń, bolesnych i nieprzyjemny a co gorsza mogących zostawić szpecące przebarwienia czy nawet blizny. Krem do opalania z musi posiadać odpowiednio wysoki filtr.

W górach:

• przede wszystkim bądź ostrożny i rozważny przy pokonywaniu różnicy wysokości. Nie szarżuj. Małymi krokami szybciej dojdziesz do celu – kolejne poziomy pokonuj dopiero po dobrym zaaklimatyzowaniu. Zazwyczaj dobrym wykładnikiem adaptacji jest spokojnie przespana noc i towarzyszące jej rano dobre samopoczucie.
• pij, pij i jeszcze raz pij! Nie jest to rzecz jasna zachęta dla amatorów mocnych trunków. Picie kilku litrów płynów, najlepiej izotonicznych i niezbyt słodkich, jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Możesz sobie pozwolić na  dłuższe przerwy między posiłkami, ale nie wolno ci zaniedbać wypijania 3-4 litrów, w małych, często powtarzanych porcjach. Płyny powinny również zawierać tracone wraz z potem elektrolity. Odwodnienie, zwłaszcza na dużej wysokości przebiega niezwykle szybko a jego konsekwencje mogą być bardzo poważne!
• zalecana profilaktyka przeciwzakrzepowa, przydatne mogą być pochodne kwasu salicylowego (Aspiryna, Polopiryna) w najmniejszych opisanych w ulotkach dawkach. Uwaga! Jeśli chorowałeś lub chorujesz na chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy powinieneś przyjmować dodatkowo leki zmniejszające kwaśność soku żołądkowego.
• jeśli masz żylaki kończyn dolnych (zwłaszcza w przypadku wcześniej występujących zmian zapalnych i zakrzepowych) pamiętaj o profilaktyce zakrzepowego zapalenia żył! Prócz odpowiedniej ilości wypijanych płynów i profilaktyki przeciwzakrzepowej istotne jest zaopatrzenie się w przeciwżylakowe pończochy. Trzeba również pamiętać o niedopuszczaniu do zastoju żylnego (w czasie przerw odpoczynek w pozycji leżącej z nogami uniesionymi wysoko do góry, unikanie pozycji z podkurczonymi czy zgiętymi nogami).
• pamiętaj, że wspinaczka czy trekking w górach wymagają wydatkowania bardzo dużych ilości energii. Potrawy, które spożywasz powinny być lekkostrawne, wysokoenergetyczne i smaczne (brak łaknienia jest częstym objawem). Cennym uzupełnieniem diety mogą być odpowiednio przygotowane odżywki.
• zanim wyjdziesz na słońce jeszcze w namiocie koniecznie posmaruj twarz i szyję oraz dłonie kremem do opalania.
• nie zapominaj o okularach przeciwsłonecznych z filtrem UV. Jeśli jesteś na lodowcu lub śniegu konieczne są całkowicie zamknięte, nie dopuszczające światła okulary (tzw. „lodowcowe”). Muszą być dobrze dopasowane do Twojej twarzy, sprawdź to koniecznie przed wyjazdem. Gdyby jednak przytrafiło ci się zapalenie  spojówek pamiętaj kroplach do oczu i absolutnym unikaniu (o ile to tylko możliwe) ekspozycji na światło słoneczne w godzinach południowych.